Artroskopia to małoinwazyjny zabieg chirurgii ortopedycznej wykonywany w celach leczniczych lub diagnostycznych. Staw kolanowy jest zasadniczo bardzo elastyczny i wytrzymały, a jednocześnie także podatny na urazy i zwyrodnienia. Zabieg artroskopii kolana ze względu na swoją wysoką skuteczność oraz łatwość powrotu do pewnej sprawności jest często wykonywany przy różnego rodzaju urazach. Na czym polega artroskopia kolana? Jak należy się do niej przygotować i jak długo trwa rekonwalescencja? Te i inne najważniejsze informacje związane z samym zabiegiem przedstawiamy w poniższym artykule.
Zabieg artroskopii, czyli wziernikowanie stawu kolanowego wykonuje się w celach diagnostycznych lub leczniczych. Artroskopia diagnostyczna pozwala precyzyjnie określić stan struktur wewnątrzstawowych takich jak więzadła, mięśnie, chrząstki stawowe, błona maziowa, czy łękotka. Dzięki tej metodzie można także pobrać wycinek do oceny histopatologicznej. Jeżeli jednak zachodzi konieczność ingerencji w strukturę stawu, wykonuje się zabieg artroskopii leczniczej. Jest to małoinwazyjna metoda leczenia, która pozwala na usunięcie lub naprawę uszkodzonego stawu. Dzięki niej można między innymi całkowicie usunąć uszkodzoną łękotkę, uwolnić troczki rzepki, przeszczepić chrząstkę stawową, zrekonstruować więzadła lub usunąć ich uszkodzone fragmenty, zszyć łękotkę i usunąć patologiczny przerost błony maziowej.
Wśród najczęściej leczonych tą metodą pacjentów są ci, którzy doświadczyli przeciążenia stawu będącego następstwem aktywności fizycznej lub przebytego urazu. Uszkodzenia stawów kwalifikujące do zabiegu mogą jednak powstać również i z innych powodów. Zalicza się do nich między innymi:
Kwalifikacja pacjenta do zabiegu powinna być poprzedzona konsultacją ortopedyczną oraz poszerzoną diagnostyką obejmującą np. badanie USG, rezonans magnetyczny stawu kolanowego i badania laboratoryjne krwi (w tym grupa krwi, morfologia, poziom glukozy, próby wątrobowe i układ krzepnięcia). Osoba zakwalifikowana do artroskopii kolana powinna przed zabiegiem poddać się szczepieniu na wirusowe zapalenie wątroby typu B.
W przypadku przyjmowania stałych leków należy zabrać je ze sobą do szpitala. Chorym podlegającym innym poradniom specjalistycznym (np. kardiologicznej, onkologicznej, endokrynologicznej, neurologicznej) zaleca się wcześniejszą konsultację z odpowiednim specjalistą. Warto zaopatrzyć się także w kule ortopedyczne, które są niezbędne bezpośrednio po zabiegu. Po konsultacji i za wskazaniem lekarza należy także zakupić ortezę, czyli stabilizator zastępujący opatrunek gipsowy.
WAŻNE! Na 7-10 dni przed planowaną datą zabiegu należy odstawić wszystkie lekarstwa zawierające w składzie kwas acetylosalicylowy i jego pochodne. Substancje te są składnikami wielu preparatów przeciwbólowych i przeciwzapalnych.
Artroskopia stawu kolanowego polega na wykonywaniu w jego obrębie niewielkich nacięć skóry (tzw. porty o długości ok. 7 mm), przez które wprowadzane są wymagane narzędzia i artroskop. Sam artroskop to światłowód z mikrokamerą. Jego specjalna budowa pozwala na dotarcie do trudnodostępnych miejsc. Aby uniknąć krwawienia podczas zabiegu stosuje się opaskę uciskową (tak zwana opaska Esmarcha), która nakładana jest przed zabiegiem powyżej operowanego stawu. Uzyskanie pełnego obrazu umożliwia wprowadzona do stawu sól fizjologiczna, a pole widzenia rozświetlają specjalistyczne światłowody. Powiększony obraz z kamery wyświetlany jest na specjalistycznym monitorze. Zabieg artroskopii stawu kolanowego trwa zazwyczaj od 30 do 120 minut.
Główne zalety zabiegu to jego wysoka skuteczność i mała inwazyjność. Po nacięciach dokonywanych podczas zabiegu pozostają jedynie niewielkie blizny o długości ok. 5 mm, a sam pacjent w niewielkim stopniu narażony jest na powikłania i dolegliwości bólowe. Nieznaczna ingerencja operacyjna umożliwia krótszą rekonwalescencję i zezwala na szybszy powrót do codziennych aktywności, także tych zawodowych i sportowych. Po udanym zabiegu (bez powikłań) pacjent wypisywany jest z reguły do domu tego samego dnia. Zazwyczaj zabieg artroskopii nie wymaga skomplikowanej rehabilitacji.
Artroskopia diagnostyczna ceniona jest niezwykle przez ortopedów ze względu na dokładność obrazu i możliwość dotarcia do trudno dostępnych miejsc. Dodatkowo zabieg ten umożliwia ocenę funkcjonowania stawu podczas ruchu.
Z reguły tego typu zabiegi przeprowadzane są w znieczuleniu podpajęczynówkowym, czyli wprowadzanym bezpośrednio w okolicy rdzenia kręgowego. U dorosłych pacjentów, u których stwierdzono przeciwskazania do użycia tego rodzaju znieczulenia, stosuje się anestezję miejscową, rzadziej ogólną. Z kolei dzieci wprowadzane są w stan całkowitej narkozy.
Najważniejszym działaniem po zabiegu artroskopii kolana jest odciążenie stawu. Przez minimum 2-3 tygodnie kolano powinno być jak najmniej obciążane – w tym celu zaleca się poruszanie z pomocą kul ortopedycznych. Operowaną nogę należy układać na podwyższeniu i w lekkim zgięciu. Dzięki temu zostanie zapewnione prawidłowe krążenie w kończynie. Nie należy podkładać pod nogę poduszek ani zwiniętych koców i innych podkładek – mogą powodować powstawanie przykurczów. Dodatkowo można okładać staw lodem i stosować stabilizator lub ortezę.
Dokładne wytyczne związane z zachowaniem po zabiegu należy zawsze konsultować z lekarzem, a sama rehabilitacja powinna odbywać się pod kontrolą fizjoterapeuty lub rehabilitanta. Ćwiczenia zlecone przez doświadczonego specjalistę mają przede wszystkim przywrócić ruchomość stawu i zwiększyć siłę otaczających go mięśni. Na początku procesu rehabilitacyjnego (rozpoczętego już po 12-24 godzinach od zabiegu) pacjent wykonuje ćwiczenia w pozycji leżącej. Trenuje się tu głównie mięśnie łydek i czworogłowy. W późniejszych etapach zakres wykonywanych ruchów sukcesywnie się zwiększa, a pacjent z pozycji leżącej przenosi się do postawy pionowej. Oczywiście podczas rehabilitacji należy zdecydowanie unikać forsownego wysiłku, skrętów i podskoków. Niewskazane jest też długotrwałe stanie i siedzenie.
Proces rekonwalescencji po zabiegu artroskopii kolana trwa zazwyczaj ok. 12 tygodni, jednak czas ten uzależniony jest od indywidualnych uwarunkowań i zakresu przeprowadzonego zabiegu. U niektórych chorych rehabilitacja i powrót do pełni sprawności może zająć nawet pół roku i dłużej.
Warto pamiętać, że najlepszym zabezpieczeniem stawów jest mocna chrząstka stawowa. Dlatego też bardzo częstym zaleceniem po różnego rodzaju urazach i zabiegach wykonywanych w obrębie stawu kolanowego, jest uzupełnienie niedoborów mazi stawowej. Taki efekt może dać suplementacja diety siarczanem chondroityny oraz kwasem hialuronowym. Siarczan chondroityny wykazuje działania przeciwzapalne w obrębie błony maziowej, a także zmniejsza zakres degradacji chrząstki. Z kolei kwas hialuronowy nawilża chrząstkę stawową i zmniejsza tarcie w obrębie stawu. Łączna suplementacja kwasem hialuronowym oraz siarczanem chondroityny daje lepsze efekty, niż przyjmowanie tych preparatów osobno.
Osoby narażone na duże przeciążenia stawów powinny stosować suplementację diety w kwas hialuronowy i siarczan chondroityny zanim jeszcze dojdzie do urazu. Uzupełnienie niedoborów mazi stawowej wpływa na lepszą kondycję chrząstki stawowej, co może uchronić staw przed urazem lub zmianami zwyrodnieniowymi chrząstki. A jak wiadomo, zawsze lepiej zapobiegać niż leczyć.
Mimo że artroskopia to zabieg o niskiej inwazyjności, to podobnie jak w przypadku innych interwencji chirurgicznych, także i ona obarczona jest ryzykiem powikłań. Ocenia się, że komplikacje występują tu w zaledwie 1-2% przypadków – z reguły są niezagrażające zdrowiu i życiu pacjenta.
W grupie najczęściej wymienianych powikłań artroskopii kolana wymienia się:
