Choroby zwyrodnieniowe stawów rąk nie tylko ograniczają komfort wykonywania codziennych czynności. To istotny problem społeczny i cywilizacyjny w starzejących się społeczeństwach. Rozwijają się latami i przez długi czas nie wywołują żadnych uciążliwych dla chorego objawów. Charakterystyczne dla wieku podeszłego, coraz częściej dotykają osoby młode, których praca wymaga intensywnego angażowania rąk. Ten artykuł prezentuje przyczyny, najczęstsze objawy oraz metody zapobiegające dalszemu rozwojowi zmian zwyrodnieniowych.
Chorobą zwyrodnieniową stawów rąk nazywamy procesy patologiczne w obrębie chrząstki stawowej rąk, w których przebiegu dochodzi do uszkodzenia struktur stawowych. Powodem tych procesów są oddziaływania czynników mechanicznych i biologicznych, które – w następstwie – doprowadzają do rozmiękania, owrzodzeń i ubytku w chrząstkach oraz stwardnienia i zagęszczenia podchrzęstnej tkanki kostnej. Charakterystycznym objawem zwyrodnienia stawów jest ból, objawiający się w postaci stałej lub podczas przeciążania kończyny oraz ograniczenie ruchomości.
Chorobę zwyrodnieniową uznaje się za najczęstszą przyczynę dolegliwości stawowych i jedną z najczęstszych przyczyn orzekania o inwalidztwie. Według badań przeprowadzonych w Stanach Zjednoczonych, w obrazie radiologicznym zmiany typowe dla choroby zwyrodnieniowej stawów rąk stwierdza się u 27% osób powyżej 25 roku życia. U osób w wieku 40 lat i więcej, odsetek ten wzrasta zaś do aż 50%. O ile w Polsce nie posiadamy danych, pozwalających określić liczbę chorych na zwyrodnienie stawów, szacuje się, że cierpi na nie około 2 miliony osób.
Zwyrodnienie stawów uznaje się za przypadłość charakterystyczną dla wieku podeszłego, jednak coraz częściej spotykaną wśród osób młodych. Narażeni są na nią szczególnie pracownicy wykonujący prace manuale, takie jak praca przy komputerze, fryzjerstwo, praca na linii produkcyjnej czy obsługa maszyn emitujących wibracje. Choroby stawów zaczyna się dziś więc postrzegać jako chorobę cywilizacyjną, której winien jest nasz tryb życia.
Najczęściej zwyrodnienie dotyka stawów międzypaliczkowych i czworoboczno-śródręcznych. Klasyfikacja idiopatycznej choroby zwyrodnieniowej stawów według American College of Rheumatology wyróżnia trzy podstawowe rodzaje zwyrodnień stawów rąk:
1. Guzki Heberdena i Boucharda – najczęstsze postaci choroby zwyrodnieniowej stawów rąk. Objawiają się pojawieniem na stawach palców rąk narośli kostnych (osteofitów). Guzki te rozwijają się w obrębie stawów międzypaliczkowych dalszych po stronie grzbietowej (guzki Heberdena) lub w stawach międzypaliczkowych bliższych (postać Boucharda), powodując ich deformację. Najczęściej powiększają się stopniowo, powodując niewielki ból, niezaburzający przez długi czas funkcji zajętych stawów.
2. Postać nadżerkowa stawów międzypaliczkowych – zajmuje głównie stawy międzypaliczkowe dalsze i bliższe. W badaniu radiologicznym widoczne są nadżerki w obrębie stawów. Może dochodzić do znacznego zaburzenia funkcji stawów oraz ich deformacji.
3. Zwyrodnienie stawu nadgarstkowo-śródręcznego I – drugi pod względem częstości występowania typ zwyrodnienia rąk. Dotyka głównie osoby w wieku 50-70 lat (częściej płci żeńskiej). Do najczęstszych objawów należy ból kciuka i pogorszenie sprawności w czynnościach chwytnych, wymagających jego użycia. Często dochodzi także do pojawienia się obrzęku, bólu przy ucisku i trzeszczeń podczas wykonywania ruchów.
Wyróżnia się dwa podstawowe typy choroby zwyrodnieniowej:
Choroba zwyrodnieniowa występuje niezależnie od płci, jednak najczęściej borykają się z nią kobiety w okresie okołomenopauzalnym. Choć uznawana jest za jeden z objawów naturalnego procesu starzenia, coraz częściej dotyka osoby młode, przed 40. rokiem życia. Czynniki, które najbardziej przyczyniają się do powstawania choroby zwyrodnienia stawów rąk to:
W trakcie przebiegu choroby u pacjentów obserwuje się dwa okresy: stabilizacji, podczas którego ból i zesztywnienie mają stałe natężenie i pojawiają się głównie w tracie poruszania rękami. Drugi okres to zaostrzenie, kiedy dochodzi do intensyfikacji dolegliwości. W zaawansowanych przypadkach, w wyniku choroby zwyrodnieniowej rąk dochodzi do zniekształcenia dłoni i niepełnosprawności.
Do najczęściej spotykanych objawów należy:
W celu uzyskania diagnozy należy zwrócić się do ortopedy. Po zebraniu wywiadu od pacjenta lekarz powinien wykonać zdjęcie RTG, mające na celu ukazać zmiany, charakterystyczne dla zwyrodnień stawów rąk, takie jak zwężenie szpary stawowej, nagromadzenie narośli czy zdeformowane powierzchnie stawowe.
Zwyrodnienie stanów jest chorobą przewlekłą, postępującą niezależnie od leczenia. Zmiany zwyrodnieniowe nigdy nie ulegają regresji – z tego też powodu stosuje się głównie terapię polegającą na łagodzeniu bólu i zachowaniu lub poprawie funkcji stawu. Klucz do zachowania sprawności stanowi rehabilitacja i ścisłe stosowanie się do zaleceń lekarza. Chory powinien unikać czynności pogarszających stan stawów rąk, takich jak podnoszenie ciężarów czy długa praca przy klawiaturze.
W celu zmniejszenia dolegliwości bólowych stosuje się leki przeciwzapalne i przeciwbólowe, masaże, a także okłady z ciepłych ręczników, lodu lub zimnych kompresów. Zaleca się także uzupełnienie niedoborów mazi stawowej. W tym celu pomocna okazuje się suplementacja diety, albowiem wraz z wiekiem, organizm traci naturalną zdolności do samodzielnej produkcji kwasu hialuronowego. Szczególnie dobre efekty może mieć łączona suplementacja dwóch składników budujących maź stawową – kwasu hialuronowego oraz siarczanu chondroityny. Łączne dawkowanie obu składników daje dużo lepsze efekty, niż ich osobna suplementacja. Bardzo ważne jest, aby wybierać suplementy, które posiadają dużą dawkę obu tych składników, a także są łatwo przyswajalne przez organizm.
Pacjent może zostać też skierowany na fizykoterapię, poprawiającą ogólną pracę stawów rąk i uśmierzającą ból. Do zalecanych metod należy m.in.:
Zalecanym przez lekarzy sposobem na poprawienie sprawności stawów i mięśni rąk są ćwiczenia rehabilitacyjne. Jak wykazały badania, ich regularne wykonywanie przekłada się na odczuwalną poprawę sprawności i zmniejszenie poziomu odczuwanego bólu. W celu dobrania odpowiedniego zestawu treningowego do stopnia zaawansowania choroby, należy zwrócić się do fizjoterapeuty.
Wymienione poniżej przykładowe ćwiczenia można wykonywać codziennie, w krótkiej przerwie od obowiązków i innych zajęć. Czas treningu nie powinien przekraczać 15-20 minut.
Pamiętaj, aby przed rozpoczęciem treningów skonsultować się z rehabilitantem!
Na kondycję stawów duży wpływ ma odpowiednio zbilansowana i ułożona dieta. Przede wszystkim należy unikać produktów zakwaszających i mogących powodować stany zapalne, takich jak cukier, który zwiększa produkcję kwasu mlekowego, przyczyniając się także do silniejszego odczuwania bólu.
Posiłki chorego powinny być bogate w nienasycone kwasy tłuszczowe omega 3, kolagen oraz białko. W przypadku tego ostatniego zaleca się przede wszystkim białko roślinne, stymulujące pracę komórek budujących kości i mniej zakwaszające organizm, niż to pochodzenia zwierzęcego.
Zaleca się spożywanie codziennie 3-4 łyżek twarogu i szklanki mleka, będącego doskonałym źródłem wapnia. Niezbędny element diety powinna stanowić witamina C, symulująca syntezę białek i kolagenu. Zaleca się też jedzenie pieczywa pełnoziarnistego i razowego, dostarczającego błonnik i witaminy z grupy B. Niewskazane w diecie dla chorych na zwyrodnienie stawów są warzywa z rodziny psiankowatych, czyli ziemniaki, bakłażany czy papryka. Zawierają one w swoim składzie solaninę. To związek chemiczny z grupy glikoalkaloidów, pełniący u warzyw funkcje ochronne i wykazujący negatywny wpływ na stawy.
