Palenie papierosów a choroby reumatyczne

O ogólnej szkodliwości palenia papierosów wiemy dziś już naprawdę wiele. Najnowsze badania wskazują jednak, że nałogowi palacze są o wiele bardziej narażeni nie tylko na choroby układu oddechowego czy krwionośnego, ale również pojawienie się i rozwój najostrzejszej postaci reumatoidalnego zapalenia stawów. Dane te mogą być naprawdę istotne w kontekście działań profilaktycznych związanych z przeciwdziałaniem chorobom reumatycznym, w tym jedną z najbardziej znanych jej odmian – właśnie RZS.

Jak palenie papierosów wpływa na stawy?

Dym papierosowy wprowadzany do organizmu palacza oddziałuje na każdy jego centymetr. Powszechnie znany jest niekorzystny wpływ na skórę, włosy, układ oddechowy czy krążenia. W debacie publicznej zdecydowanie mniej jest natomiast informacji o destrukcyjnym wpływie palenia papierosów w stosunku do układu kostno-stawowego. Jak się okazuje, nałóg ten ma bardzo duże znaczenie w przebiegu i leczeniu wielu chorób, w tym dolegliwości reumatycznych. Dym papierosowy wdychany przez palacza odcina bowiem dopływ tlenu do różnych struktur organizmu, w tym torebek stawowych i chrząstek.

Palenie tytoniu zalicza się do jednego z najpoważniejszych czynników środowiskowych związanych z rozwojem reumatoidalnego zapalenia stawów (RZS). Dzieje się tak, gdyż toksyczne składniki tytoniu stymulują stany zapalne w stawach, powodując zwiększoną syntezę cytrulinowanych białek. A to z kolei prowadzi do reakcji immunologicznej organizmu. Korelację między paleniem papierosów a wytwarzaniem przeciwciał anty-CCP, czyli swoistych przeciwciał w postaci markera wykorzystywanego w rozpoznawaniu RZS, potwierdzono już w badaniach naukowych wielokrotnie.

Czynne palenie papierosów niewskazane jest nie tylko w trakcie leczenia RZS, ale również innych chorobach kostno-stawowych takich jak łuszczyca stawowa, choroba zwyrodnieniowa stawów, czy osteoporoza.

Palenie papierosów a reumatyzm

Potocznie wielu pacjentów reumatyzmem określa najbardziej znaną chorobą stawów, czyli właśnie RZS. W prawidłowej nomenklaturze medycznej do grona chorób reumatycznych zalicza się natomiast nawet 300 różnych schorzeń o wspólnym wyróżniku – toczącym się w obrębie stawów i/lub kości przewlekłym stanie zapalnym objawiającym się bólem, sztywnością, obrzękami lub ograniczeniem ruchomości.

Na takie dolegliwości cierpi w Polsce nawet 9 milionów osób, a samo reumatoidalne zapalenie stawów tj. przewlekła choroba zapalna tkanki łącznej o podłożu autoimmunologicznym dotyka ok. 300 tysięcy rodaków. I wbrew powszedniemu mniemaniu na RZS cierpią również ludzie młodzi – coraz więcej odnotowuje się pacjentów w wieku 30-50 lat.

Najnowsze badania wskazują, że nie tylko aktywne palenie papierosów może wpływać na zwiększenie zachorowalności. Okazuje się, że w niektórych przypadkach, za dolegliwości związane z reumatoidalnym zapaleniem stawów odpowiadać mogą… rodzice. Więcej na ten temat zależności pomiędzy biernym paleniem u dzieci a występowaniem dolegliwości reumatoidalnych w ich życiu dorosłym, piszemy niżej.

Palenie papierosów a RZS

Nie od dziś wiadomo, że istnieje wiele czynników środowiskowych zwiększających ryzyko zachorowania na reumatoidalne zapalenie stawów. Do tej grupy zalicza się również aktywne palenie papierosów. Dzieje się tak dlatego, że dym papierosowy, według obecnych badań, jest w stanie wprowadzać zmiany w regulacji transkrypcji białek szoku cieplnego. Samo palenie tytoniu może zmieniać ekspresję genów, co w rezultacie wiąże się z aktywowaniem szlaków sygnałowych, które predysponują do rozwoju RZS.

Wpływ palenia papierosów na zwiększone ryzyko pojawienia się choroby, potwierdzają liczne publikacje. W tym między innymi dane z badań opublikowanych w czasopiśmie Annals of the Rheumatic Diseases. Wynika z nich, że ponad jedna trzecia przypadków najostrzejszej postaci RZS może być spowodowana właśnie przez aktywne palenie papierosów.

Odkryto, że dym tytoniowy wchodzi w interakcje z genetycznymi czynnikami ryzyka RZS, więc jego regularne wdychanie zwiększa ryzyko pojawienia się choroby. Co więcej, u palaczy wykazujących podwyższoną podatność genetyczną w stosunku do RZS, uzależnienie może odpowiadać za ponad połowę wszystkich zachorowań.

Amerykańscy badacze pod kierunkiem dr Jeffrey’a Sparksa z Brigham and Women’s Hospital zbadali także wpływ i czas rzucenia palenia na rozwój RZS. Ocenili oni, że szybkie rzucenie palenia przez kobiety znacznie zmniejsza ryzyko ich zachorowania na seropozytywną postać reumatoidalnego zapalenia stawów, czyli najczęściej występujący typ tej choroby charakteryzujący się obecnością czynnika reumatoidalnego (RF) we krwi.

Wieloletnie analizy prowadzone na grupie ponad 230 tysięcy kobiet wykazały, że ryzyko seropozytywnego RZS u pacjentek palących, w stosunku do tych, które nigdy nie paliły, było prawie 70% większe, a w innych typach tej choroby o blisko 50%!

I choć samo wyjście z nałogu nie gwarantuje pełnej ochrony przed pojawieniem się i rozwojem RZS to, u kobiet, które rzuciły palenie 30 i więcej lat temu, ryzyko jego pojawienia się było mniejsze o 37% w stosunku do pań, które skończyły z nałogiem mniej niż 5 lat temu.

Szwedzcy badacze stwierdzili natomiast, że na ryzyko pojawienia się RZS wpływ ma także ilość wypalanych dziennie papierosów. Prowadząc analizy na grupie ponad 1200 pacjentów chorych na RZS i 871 zdrowych określili, że im więcej palacz spala papierosów, tym większe ryzyko wystąpienia u niego ACPA-dodatniego RZS. U nałogowców wypalających dziennie ok. 20 papierosów przez 20 lat ryzyko RZS wzrasta 2,5-krotnie. Jednocześnie Skandynawowie określili, że dopiero po ok. 20 latach od zaprzestania palenia jest ono porównywalne z osobami niepalącymi.

Dziś wiemy też, że palenie papierosów oddziałuje także na przebieg terapii. Okazuje się bowiem, że osoby uzależnione od nikotyny (obecnie lub w przeszłości) źle reagują na niektóre leki, w tym na leczenie antagonistami TNF. Osoby aktywnie palące wskazują również brak odpowiedzi na metotreksat.

Bierne palenie w dzieciństwie zwiększa ryzyko zachorowania na RZS?

Jak się okazuje, dzieci skazane na bierne palenie narażone są nie tylko na choroby układu krążenia czy oddechowego, ale także niestety na inne dolegliwości, w tym te związane z funkcjonowaniem aparatu ruchu. Ostatnią zależność potwierdziły między badania przeprowadzone przez francuskich naukowców z Universite Paris Sud. Oni to w 2017 roku w trakcie kongresu Europejskiej Ligii do Walki z Chorobami Reumatycznymi (EULAR) przedstawili wyniki wieloletnich badań oceniających wpływ biernego palenia w dzieciństwie na zwiększenie ryzyka zachorowania na RZS.

W badaniu wzięło udział 70 598 kobiet w wieku od 40 do 65 lat (w chwili rozpoczęcia analiz). Ponad 1200 z nich cierpiało na RZS. Od 350 pacjentek udało się zebrać dane na temat biernego palenia w dzieciństwie i aktywnego palenia w życiu dorosłym. Kontrola stanu zdrowia kobiet (trwająca średnio aż 21 lat) wykazała, że ekspozycja na dym papierosowy w młodym niosła zwiększone ryzyko zachorowania na RZS u dorosłych aktywnych palaczek. Tu bierne palenie w dzieciństwie zwiększało ryzyko zachorowania na reumatoidalne zapalenie stawów nawet o 73% (!) w porównaniu do osób niepalących i nienarażonych na działanie dymu tytoniowego. Osoby uzależnione, które w dzieciństwie nie były biernymi palaczkami, przez bierne palenie w dzieciństwie narażone były na ryzyko zachorowania na RZS w 37%.

Zależność tę potwierdzają również najnowsze badania kohortowe Nurses’ Health Study II, których wyniki opublikowano w czasopiśmie Arthritis & Rheumatology.  Analizy, które miały na celu zbadanie wpływu biernego palenia przez całe życie i związanego z nim ryzyka reumatoidalnego zapalenia stawów (RZS) opracowane zostały z uwzględnieniem indywidualnego podejścia ankietowanych do palenia.

Badaniom zostały poddanych 90 923 kobiet, z czego u 532 z nich potwierdzono RZS (66% seropozytywnych przypadków). Mediana wieku w okresie obserwacji to 27,7 lat. Dwuletnie analizy poczynione na podstawie przeglądu dokumentacji medycznej pacjentek, pozwoliły ocenić zagrożenie względem zachorowalności na RZS. Uwzględniono takie czynniki jak:

• palenie przez matkę w ciąży,
• bierne palenie w dzieciństwie,
• ilości lat przeżytych z palaczami do 18 roku życia.

Wyniki badań mogą być dla wielu szokujące. Analiza danych wskazuje, że narażanie najmłodszych na działanie dymu papierosowego zwiększa ryzyko seropozytywnego RZS aż o 75%!

Czy palenie papierosów może powodować ból w stawach?

Trudno jest odpowiedzieć na postawione pytanie w sposób jednoznaczny. Biorąc jednak pod uwagę wyniki dotychczasowych badań, można stwierdzić, że aktywne palenie papierosów ma ogromny wpływ na funkcjonowanie całego organizmu, w tym także stawów. Z racji tego, że dym papierosowy odcina dopływ tlenu do różnych tkanek w organizmie, może bezpośrednio wpływać również na kondycję i sprawność stawów. Między innymi właśnie dlatego, czynne palenie papierosów uznaje się za jeden z najgroźniejszych czynników zewnętrznych reumatoidalnego zapalenia stawów wywołującego właśnie ból, obrzęk i sztywność w ich obrębie.